Luận cương Lênin (tên đầy đủ “Sơ thảo lần thứ nhất những luận cương về vấn đề dân tộc và vấn đề thuộc địa”, được trình bày tại Đại hội II Quốc tế Cộng sản, 1920) của V. I. Lênin như mặt trời hiển hiện, biểu trưng cho ánh sáng của văn hóa Nga lần đầu tiên đến Việt Nam thông qua Ngyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh. Sau này Người nhớ lại: “Luận cương của Lênin làm cho tôi rất cảm động, phấn khởi, sáng tỏ, tin tưởng biết bao. Tôi vui mừng đến phát khóc. Ngồi một mình trong buồng mà tôi nói to lên như đang nói trước quần chúng đông đảo: Hỡi đồng bào bị đọa đày đau khổ! Đây là cái cần thiết cho chúng ta đây, đây là con đường giải phóng chúng ta!”. Nhà thơ Chế Lan Viên trong bài thơ Người đi tìm hình của nước (1960) đã viết: “Luận cương đến Bác Hồ. Và Người đã khóc/ Lệ Bác Hồ rơi trên chữ Lênin/ Bốn bức tường im nghe Bác lật từng trang sách gấp/ Tưởng bên ngoài đất nước đợi mong tin/ Bác reo lên một mình như nói cùng dân tộc/ “Cơm áo là đây! Hạnh phúc đây rồi!”/ Hình của Đảng lồng trong hình của Nước/Phút khóc đầu tiên là phút Bác Hồ cười”. Nguyễn Ái Quốc lần đầu tiên đặt chân đến nước Nga ngày 30-6-1923 và ở lại đây đến khoảng đầu tháng 10-1924. Khi đó Lênin, vị lãnh tụ thiên tài của giai cấp vô sản thế giới, đã từ trần (ngày 21-1-1924). Nhưng ánh sáng của Luận cương Lênin vẫn mãi mãi như ngọn hải đăng dẫn dắt con tàu cách mạng Việt Nam. Sau này, trong những ngày hoạt động bí mật và gian khổ (1941-1945) ở Cao Bằng, trước hang Pác Bó, Người đã tạo dựng nên Suối Lênin và núi Các Mác như những biểu tượng của con đường giải phóng dân tộc: “Ai đã đến, ai chưa đến đó/ Có hòn núi Mác, suối Lênin/ Hãy về thăm quê ta Pác Bó/ Nơi Bác về nguồn nước mới sinh” (Tố Hữu – Trường ca Theo chân Bác). Trong những năm tháng bôn ba hoải ngoại tìm đường cứu nước, cũng như sau này trên cương vị Chủ tịch nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, Hồ Chí Minh luôn tìm tòi trong nền văn hóa Nga những bài học quý báu để xây dựng một nền văn hóa Việt Nam đủ sức mạnh “soi đường quốc dân”.
TƯƠNG ĐỒNG VĂN HÓA NGA – VIỆT
Tột cùng văn hóa là con người. Văn hào Nga M. Gorky đã từng viết: “Con Người – hai chữ ấy vang lên mới tự hào biết bao!”, và “Con Người viết hoa là con người chân chính đang từng ngày từng giờ xuất hiện trên đất nước Nga vĩ đại!”. Chúng ta thường nói đến “tính cách Nga” (nhan đề một thiên truyện nổi tiếng của nhà văn Nga thời hiện đại A. Tolstoy, được dịch ra tiếng Việt, in trên tạp chí Văn nghệ, 1949) như là một phẩm tính của một dân tộc có truyền thống lâu đời – nhân ái, vị tha, bao dung, cao thượng, dũng cảm, thông minh. Nói đến sự tương đồng văn hóa Nga – Việt là nói đến bản sắc mỗi dân tộc được khúc xạ chủ yếu qua văn học của mỗi đất nước. Nền văn học Nga vĩ đại đã ảnh hưởng sâu sắc đến văn hóa Việt Nam qua những di sản bất diệt của các nhà cổ điển Nga thế kỷ XIX từ Pushkin, Lermontov, Gogol, Tolstoy, Dostoyevsky, Chekhov,… đến các nhà cổ điển thời hiện đại như Gorky, Maiakovsky, Esenhin, Bunhin, Solokhov, Pasternak, Xonjenhitxyn, Brotsky, Gamzatov, Aitmatov,…
Giao lưu văn hóa qua giao lưu văn học là con đường ngắn nhất và hiệu quả nhất để hai dân tộc hiểu biết và trở thành bè bạn của nhau. Người Nga và người Việt đều yêu sách, yêu văn chương. Tâm hồn Nga và tâm hồn Việt phản ánh qua văn học. Tương đồng văn hoá Nga Việt còn thể hiện ở tinh thần bảo vệ tiếng mẹ đẻ của mỗi dân tộc. Đầu thế kỷ XX, một học giả Việt Nam nổi tiếng đã quả quyết: “Truyện Kiều còn, tiếng ta còn; tiếng ta còn nước ta còn”. Tổng thống Liên bang Nga V. Putin gần đây đã ra sắc lệnh bảo vệ và phát triển văn hóa Nga, ngôn ngữ Nga không chỉ trên phạm vi lãnh thổ đất nước mình, mà còn trên phạm vi toàn thế giới. Quà tặng văn hóa của Tổng thống Liên bang Nga trong cuộc thăm chính thức cấp Nhà nước Việt Nam năm ngày 12-11-2013 là 4 đầu sách văn học Nga được dịch ra tiếng Việt và 1 đầu sách tiếng Việt dịch ra tiếng Nga, trong đó có cuốn tiểu thuyết Cuộc chiến đi qua của nhà văn Kanta Ibragimov. Rõ ràng, văn học chính là một nhịp cầu văn hóa đầu tiên và bền vững trong mối bang giao của các quốc gia có cùng lý tưởng nhân văn, hòa bình, hữu nghị
VĂN HÓA NGA TRONG KHÔNG GIAN VIETSOVPETRO
Mối quan hệ Nga -Việt trong thế kỷ XXI được mở ra trên nhiều lĩnh vực xã hội – kinh tế – văn hóa. Việt Nam là một quốc gia biển. Năm 1959, Hồ Chủ tịch đã tiên liệu và mong các đồng chí Liên Xô giúp chúng ta tìm ra dầu rồi giúp khai thác và chế biến dầu, xây dựng được ngành công nghiệp dầu khí. Trong sự hợp tác kinh tế Việt Nam – Liên bang Nga hiện nay, Liên doanh Dầu khí Việt – Nga Vietsovpetro là một dấu ấn, cột mốc quan trọng, đem lại lợi ích vô cùng to lớn cho cả hai phía. Đó là những “sự kiện biết nói” nhìn từ phương diện kinh tế và phát triển bền vững.
Nhìn từ phương diện văn hóa, Vietsovpetro lại cũng là một “kênh”, một “không gian” để văn hóa Nga giao lưu với văn hóa Việt Nam, phát tỏa bản sắc dân tộc, đồng thời cũng là cơ hội để văn hóa Việt tiếp biến văn hóa Nga trong một thế giới phẳng. Tổng số người lao động của Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Việt Nam (tính đến 2017) là gần 60.000 người, thì tại Vietsovpetro, vào thời cao điểm, có khoảng 2000 chuyên gia, kỹ thuật viên, công nhân Nga làm việc. Hiện nay con số chỉ còn khoảng 500 người. Điều ấy chứng tỏ Việt Nam đã vươn lên tự chủ. Nhưng dù ít dù nhiều thì vẫn tồn tại một “không gian văn hóa Nga” trong lòng “thành phố Dầu khí”. Như mọi người đều biết, nhiều năm qua tồn tại bền vững một “micro-raion”, hay “pervưi-raion” (Tiểu Khu Một), theo cách người Việt Nam gọi thân mật là “Làng Nga” ở giữa thành phố Vũng Tàu (thuộc tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu) – thành phố sạch đẹp vào loại nhất Việt Nam, “thành phố đáng sống” như cách gọi của du khách, các chuyên gia nước ngoài cũng như chính người bản địa. “Làng Nga” tọa trên một diện tích 13 hecta, với hơn 1.200 cư dân Nga sinh sống. Ai một lần đến đây sẽ có ấn tượng về một không gian văn hóa Nga đặc trưng. Trường học, hiệu tạp hóa, trung tâm thương mại, trạm xá, khu liên hợp thể thao, cây xanh, thư viện, khu dịch vụ, khu nhà ở… Nhưng có lẽ ấn tượng nhất là trường học Nga với 250 học sinh phổ thông và lớp mẫu giáo. Những mái tóc vàng, những cặp mắt xanh, những làn da trắng hồng và tiếng Nga vang lên ríu rít, nghe như tiếng chim vào một ban mai trong trẻo. Trong “Làng Nga” có 28 học sinh người Việt, bố mẹ các cháu đa phần đều học ở Liên Xô (trước đây) và Liên bang Nga hiện nay. Đến “Làng Nga” không thể không gặp những gia đình mà ở đó những cặp vợ chồng là người Nga-Việt/Việt-Nga. Chúng tôi đến thăm một gia đình của cặp vợ chồng trẻ tiêu biểu. Cô vợ trẻ Martrenco Epghenia (sinh 1986) đã “dấn thân” sang Việt Nam và gặp chàng trai Châu Nhật Bằng (sinh 1985) để nên duyên vợ chồng. Họ đã có một con trai mang hai dòng máu Việt-Nga, cháu Châu Mikhail Nhật Minh, 5 tuổi. Hiện Martrenco Epghenia tham gia một đề tài khoa học “Vai trò của phụ nữ Việt Nam trong xã hội và lịch sử xưa và nay” (được tài trợ bởi Quỹ Khoa học nhân văn của Chính phủ Nga, 2015-2017). Cô gái Nga này đam mê lịch sử nói chung, lịch sử Việt Nam nói riêng. Đó là một điển hình, theo chúng tôi, của văn hóa Nga ở Việt Nam. Cô dâu Nga này bây giờ nói tiếng Việt “chuẩn không cần chỉnh”. Cô gợi nhớ đến nhân vật Natasa trong kiệt tác Chiến tranh và hòa bình của văn hào Nga L. Tolstoy – một biểu tượng của tâm hồn Nga, văn hóa Nga thuần phác, cao thượng và gần gũi, dễ giao cảm với con người và giao hòa với thiên nhiên.
Người Nga cũng yêu thơ, yêu nhạc như người Việt Nam. Trong các buổi giao lưu đầy ấn tượng của đoàn nhà văn Việt Nam tại Vietsovpetro, các bạn Nga và Việt Nam đã cùng hát vang những bài ca đi qua năm tháng, bằng cả hai thứ tiếng thân quen. Các nhà thơ Việt Nam và Nga đọc thơ dạt dào cảm xúc, thắm đượm nghĩa tình. Một giáo viên Nga trường CP (thuộc Vietsovpetro) đã từng sáng tác một bài thơ có tên Vũng Tàu khá hay, và in trong tập thơ văn bằng tiếng Nga, có cái nhan đề rất ấn tượng Dự cảm về phép lạ (NXB Thế giới, 2015). Đây là ấn phẩm kỷ niệm 30 năm thành lập ngôi trường Nga trên đất Việt. Một bài thơ khác nhan đề Tết của một người Nga khác, viết về Tết Nguyên Đán Việt Nam: “Hôm nay thành phố bỗng khác xưa/ Ngập tràn trong hạnh phúc ước mơ/ Sương khói như vàng thoi lấp lánh/ Phủ khắp phố phường ngỡ trong mơ/ Tôi đi trong ảo ảnh chơi vơi/ Tết phương Đông hoa nở rợp trời/ Quanh tôi sóng vàng xô rào rạt/ Hoa phấn ngập tràn khắp muôn nơi…/ Ngày Tết nơi xứ sở Rồng Tiên/ Khắp nơi rì rầm lời khấn nguyện/ Khấn cầu lúc viếng mộ tổ tiên/ Mang ý nghĩa cuộc đời cao cả” (Đỗ Nguyên Thiều dịch).
Rất kỳ diệu khi chúng tôi nhận ra văn hóa Nga ngay tại Viện Nghiên cứu khoa học và Thiết kế dầu khí biển thuộc Vietsovpetro (viết tắt J.V Vietsovpetro) với lực lượng cán bộ nghiên cứu hơn 600 người (trong đó có đến 1/3 là người Nga). Ông Makuchenko V.D – Chánh kỹ sư – đã làm việc ở Việt Nam 23 năm. Ông sống một mình ở Tiểu Khu Một (vợ ông sức khỏe kém nên ở Nga). Lúc rỗi rãi và có nhiều cảm xúc, ông lại cầm bút làm thơ (có đến mấy trăm bài). Thơ ông nói về gia đình, bạn bè, công việc, tình hữu nghị giữa hai dân tộc Nga-Việt. Chính ông là người đã khởi xướng cuộc thi thơ về Việt Nam. Đây là một trong các cuộc thi thơ, nhạc, thể thao do JV. Vietsovpetro tổ chức với sự tham gia hào hứng của tất cả người lao động Nga-Việt. Đó là cách tạo không gian văn hóa hòa bình, hữu nghị giữa những con người gần gũi về lý tưởng nhân văn, tiến bộ.
Những sự kiện văn hóa đáng chú ý ở Vietsopetro trong vòng mấy năm qua: Lễ hội văn hóa Vietsovpetro, Lễ hội bánh khu-lít, Lễ hội văn hóa ẩm thực dành cho phụ nữ Nga, Hội thi phụ nữ vui khỏe, Ngày Hội gia đình Vietsovpetro, Giao lưu văn hóa hữu nghị Việt – Nga, Kỷ niệm Cách mạng tháng Mười Nga,… Đó chính là “nối vòng tay lớn”, đó chính là tình hữu nghị Nga-Việt, đứa con của Cách mạng tháng Mười, mãi mãi trường tồn. Mục tiêu cuối cùng của một xã hội phát triển là văn hóa. Văn hóa và hòa bình. Văn hóa và tiến bộ. Văn hóa là nhịp cầu, là sứ giả hữu nghị. Văn hóa Nga ở Việt Nam đã, đang và sẽ phát triển bền vững, phát tỏa, trong đó “văn hóa Nga trong không gian Vietsovpetro” là một điểm sáng, một dấu son, một bầu dưỡng khí tinh thần trác tuyệt./.